Składki ZUS - Aktualne i historyczne

  • Zwiększ rozmiar czcionki
  • Domyślny  rozmiar czcionki
  • Zmniejsz rozmiar czcionki

Ustalone prawo do renty a badanie lekarskie

 

paragraf

Osoba z ustalonym przez sąd prawem do renty jest zobowiązana poddać się badaniom lekarskim na żądanie ZUS.


Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2011 r.
Sygn. akt I UZP 7/11

 


ZAGADNIENIE PRAWNE


W sprawie Aleksandra P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł. o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem czy przepis art. 126 ustawy z dnia 17. 12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) ma zastosowanie do weryfikacji niezdolności do pracy u ubezpieczonego mającego ustalone prawo do świadczenia na stałe prawomocnym wyrokiem Sądu?



UZASADNIENIE


Zaskarżonym wyrokiem z 28 lipca 2010 r. Sąd Okręgowy w Ł. – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. z 22 września 2009 r. i ustalił, że Aleksander P. ma prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy na stałe od dnia 25 maja 2001 r., zgodnie z treścią prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 8 marca 2006 r., sygn. akt VIII U 778/04.


Wydając przedmiotowy wyrok sąd pierwszej instancji przyjął za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia faktyczne. Wyrokiem z dnia 8 marca 2006 roku Sąd Okręgowy w Ł., sygn. akt VIII U 778/04 zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 marca 2001 r. w ten sposób, że przyznał Aleksandrowi P. prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy od dnia 25 maja 2001 roku na stałe. Wyrokiem z 19 września 2007 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego od tego rozstrzygnięcia. Wykonując powyższy wyrok Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 4 grudnia 2007 r. przyznał Aleksandrowi P. prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem od dnia 25 maja 2001 roku na stałe. W dniu 27 marca 2009 r. organ rentowy poinformował ubezpieczonego o wszczęciu postępowania orzeczniczego w sprawie ponownego ustalenia uprawnień do świadczenia rentowego na podstawie art. 126 ustawy emerytalnej. Orzeczeniem z dnia 22 kwietnia 2009 r. Lekarz Orzecznik ZUS uznał, iż Aleksander P. jest trwale częściowo niezdolny do pracy w związku z wypadkiem przy pracy. Od powyższego orzeczenia został zgłoszony zarzut wadliwości. Organ rentowy poinformował wnioskodawcę o konieczności zgłoszenia się na badanie przez Komisję Lekarską ZUS. Odwołujący dwukrotnie nie stawił się na wyznaczone badanie. Z uwagi na powyższe Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. wydał z urzędu zaskarżoną decyzję z dnia 22 września 2009 r., mocą której wstrzymał wypłatę i odmówił Aleksandrowi P. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy poczynając od dnia 1 października 2009 r.

W świetle tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy uznał odwołanie ubezpieczonego od w/w decyzji za zasadne. Przywołał art. 107 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dotyczącego weryfikacji prawa do świadczenia rentowego, a także art. 100 ust. 1 i art. 101 pkt 1 regulujących kwestię powstania i ustania prawa do świadczenia. Wskazał również na art. 365 § 1 k.p.c. i art. 366 k.p.c. Podkreślił, że decyzja organu rentowego nie ma powagi rzeczy osądzonej, jak to ma miejsce w przypadku wyroku sądu. Także nie każdy wyrok sądu korzysta z powagi rzeczy osądzonej. Organ rentowy, bez względu na istnienie negatywnego orzeczenia sądu, może w razie zmiany okoliczności orzec ponownie i świadczenie przyznać, ewentualnie odmówić jeśli okazałoby się, że jest ono mniej korzystne dla uprawnionego niż przyznane poprzednio. Wyrok sądu ubezpieczeń społecznych korzysta z powagi rzeczy osądzonej jedynie wówczas, gdy sąd przyznał nim świadczenie - na zasadzie zachowania praw nabytych. Sąd I instancji zauważył, że w niniejszej sprawie Aleksander P. miał przyznane prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy od dnia 25 maja 2001 roku na stałe na mocy prawomocnego orzeczenia Sądu Okręgowego w Ł. z dnia 8 marca 2006 roku, a nie decyzji administracyjnej ZUS. Wyrok Sądu Okręgowego, którym przyznano wnioskodawcy prawo do świadczenia rentowego korzysta z powagi rzeczy osądzonej i nie może podlegać weryfikacji organu rentowego. Zatem, jak konkludował Sąd I instancji, jedynie negatywne orzeczenia sądu nie korzystają z powagi rzeczy osądzonej i mogą być weryfikowane na skutek decyzji organu rentowego, w sytuacji zmiany okoliczności faktycznych. Wówczas też ma zastosowanie zarówno art. 107 jak i art. 100 ust. l i art. 101 pkt l ustawy emerytalnej. Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 47714 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył apelacją w całości organ rentowy. W apelacji zarzucił naruszenie prawa materialnego tj. art.134 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS oraz naruszenie prawa procesowego - art. 386 k.p.c. poprzez nie dokonanie rozważań wskazanych przez Sąd Apelacyjny w postanowieniu z dnia 18 maja 2010r. III AUz48/10 uchylającym postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 24 lutego 2010 r.

Wskazując na powyższe w konkluzji wnosił o zmianę wyroku i oddalenie odwołania. Motywując podniesione zarzuty wywodził, że powodem wydania decyzji wstrzymującej wypłatę renty było nie poddanie się przez ubezpieczonego badaniom lekarskim pomimo wezwania na nie. Zaznaczył, że art. 126 ustawy emerytalnej daje uprawnienie organowi rentowemu do weryfikacji dalszego istnienia uprawnienia do renty, a brak jest podstaw do twierdzenia by uprawnienie to nie dotyczyło świadczeń przyznanych wyrokiem sądu a jedynie tych przyznanych decyzją organu rentowego. Ubezpieczony wniósł o oddalenie apelacji, podnosząc, że możliwość weryfikacji prawa do świadczenia nie przysługuje organowi rentowemu odnośnie świadczeń przyznanych prawomocnymi wyrokami sądowymi. Przy rozpoznawaniu apelacji przez Sąd Apelacyjny wyłoniło się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, a sprowadzające się do pytania czy przepis art. 126 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2009 r., Nr 153, poz. 1227 z późń. zm.) ma zastosowanie do weryfikacji niezdolności do pracy u ubezpieczonego mającego ustalone prawo do świadczenia na stałe prawomocnym wyrokiem Sądu?

Przedstawiając powyższe zagadnienie prawne Sąd Apelacyjny w Ł. zważył, co następuje:


Zgodnie z art. 126 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2009 r., Nr 153, poz. 1227 z późń. zm.) osoba, która złożyła wniosek o przyznanie świadczenia, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy, oraz osoba mająca ustalone prawo do takiego świadczenia jest zobowiązana, na żądanie organu rentowego, poddać się badaniom lekarskim oraz, na wniosek lekarza orzecznika lub na wniosek komisji lekarskiej, badaniom psychologicznym, jeżeli są one niezbędne do ustalenia prawa do świadczeń określonych ustawą. Nie poddanie się tym badaniom, bez uzasadnionych przyczyn, mimo wezwania organu rentowego skutkuje wstrzymaniem wypłaty świadczenia. Zakład Ubezpieczeń Społecznych podnosił, że powyższy przepis pozwala na dokonywanie weryfikacji przyznanego świadczenia pod kątem stwierdzenia czy uprawniony nadal spełnia przesłanki warunkujące jego otrzymywanie. W niniejszej sprawie względem Aleksandra P., któremu wyrokiem sądu przyznano prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy na stałe, organ rentowy wszczął postępowanie weryfikacyjne i wezwał go do poddania się badaniu przed lekarzem orzecznikiem, a następnie, wskutek zgłoszonego zarzutu wadliwości, przed komisją lekarską Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, przed którą ubezpieczony już się nie stawił pomimo dwukrotnego powiadomienia. Powyższe uzasadniało, zdaniem Zakładu, wstrzymanie wypłaty świadczenia rentowego.


O ile jednak możliwość zastosowania art. 126 ustawy emerytalnej nie budzi kontrowersji odnośnie prawa do świadczenia ustalonego w drodze decyzji organu rentowego, to pojawiają się one w sytuacji, gdy prawo do renty zostało ustalone w drodze wyroku sądu rozpoznającego odwołanie wnioskodawcy od odmownej decyzji organu rentowego. Istnienie wyroku sądowego ustalającego prawo do świadczenia wymusza bowiem konieczność uwzględnienia w rozważaniach przepisów art. 365 k.p.c. i 366 k.p.c. W myśl pierwszego z nich orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Z drugiego zaś wynika, że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Związanie orzeczeniem wyraża nakaz przyjmowania przez wskazane w przepisie art. 365 § 1 k.p.c. podmioty, że w objętej nim sytuacji stan prawny przedstawiał się tak, jak to wynika z sentencji wyroku. Podmioty te są związane dyspozycją konkretnej i indywidualnej normy prawnej wywiedzionej przez sąd z przepisów prawnych zawierających normy generalne i abstrakcyjne w procesie subsumcji określonego stanu faktycznego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r. I UK 239/10 LEX nr 738532, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2009 r., II PK 302/08, LEX nr 513001). Mając na uwadze powyższe można twierdzić, że jeżeli Sąd przesądził w wyroku, że danej osobie przysługuje prawo do świadczenia i to na stałe, to rozstrzygnięcie to, a właściwie wskazana w nim indywidualno-konkretna norma wiąże strony stosunku prawnego (ubezpieczonego i organ rentowy). Co więcej orzeczenie w przedmiocie prawa do renty na stałe oznacza, iż każdy kolejny spór o to świadczenie wykazywałby tożsamość podmiotową i przedmiotową (byłaby bowiem taka sama podstawa faktyczna i prawna rozstrzygnięcia) co oznaczałoby zaistnienie powagi rzeczy osądzonej.


Co prawda Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach dał wyraz poglądowi, że w odniesieniu do spraw ubezpieczenia społecznego znaczenie instytucji procesowej powagi rzeczy osądzonej ma charakter szczególny. Rozstrzygnięcia sądowe w sprawach z tego zakresu ustalają treść łączącego strony stosunku prawnego w chwili wyrokowania, a nowe zdarzenia zachodzące po uprawomocnieniu się orzeczenia mogą spowodować przekształcenie treści praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczenia społecznego, gdyż nie jest wykluczone spełnienie się przesłanek materialnoprawnych prawa do świadczeń. Zasadą rządzącą tymi stosunkami jest zatem możliwość wzruszenia ustaleń stanowiących podstawę faktyczną prawomocnych orzeczeń, także przez wydanie nowej decyzji organu rentowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2009 r. I UK 22/09 LEX nr 518063, uchwała Sądu Najwyższego z 3 października 1996 r., II UZP 18/96, OSNAPiUS 1997 nr 7, poz. 117, uchwała z 20 września 1978 r., II UZP 7/78, OSNCP 1979 nr 3, poz. 48, postanowienie Sądu Najwyższego z 19 stycznia 1984 r., II URN 131/83, OSNCP 1984 nr 10, poz. 177, wyrok Sądu Najwyższego z 8 października 1986 r., II URN 182/86, OSNCP 1987 nr 12, poz. 212, postanowienie Sądu Najwyższego z 14 stycznia 1997 r., II UKN 50/96, OSNAPiUS 1997 nr 17, poz. 328, wyrok Sądu Najwyższego z 5 sierpnia 1999 r., II UKN 231/99, OSNAPiUS 2000 nr 19, poz. 734, wyrok Sądu Najwyższego z 8 lipca 2005 r., I UK 11/05, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 98). Cecha powagi rzeczy osądzonej dotyczyłaby zatem – co istotne - tylko tych orzeczeń sądów pracy i ubezpieczeń społecznych, których podstawa nie może ulec zmianie lub gdy odwołanie od decyzji organu rentowego zostało oddalone po stwierdzeniu niespełnienia prawnych warunków do świadczenia wymaganych przed wydaniem decyzji będącej przedmiotem toczącego się postępowania sądowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2009 r. II UK 211/08 LEX nr 509035).


O ile jednak wyżej przedstawiony pogląd ma swój walor odnośnie orzeczeń negatywnych – istotnie bowiem przesłanki warunkujące przyznanie świadczenia w przypadku rent muszą być spełnione na chwilę wydania skarżonej decyzji (vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2009 r. I UK 292/08, LEX nr 736716) i nie jest wykluczone, że „pojawią się” one później – o tyle inna sytuacja zachodzić może w sytuacji rozstrzygnięcia pozytywnego, a więc orzeczenia przez Sąd o istnieniu prawa ubezpieczonego do danego świadczenia. Co więcej w tym przypadku świadczeniem, o które chodzi jest renta z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy przyznana na stałe. Wskazać trzeba, że ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przewiduje dwa rodzaje rent: stałą, jeżeli niezdolność do pracy jest trwała i okresową jeżeli niezdolność do pracy jest okresowa (art. 59). Zgodnie z art. 13 ust. 1 przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy należy uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, a także możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne. Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, a na okres dłuższy jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Zatem Sąd po raz pierwszy orzekając pozytywnie w przedmiocie tego świadczenia stwierdza, że nie ma prawdopodobieństwa na odzyskanie niezbędnej sprawności organizmu. Wydając takie a nie inne orzeczenie przesądza, że zaszły wszystkie przesłanki warunkujące przyznanie renty, a co więcej również i to, że stan niezdolności do pracy nie ulegnie w przyszłości zmianie – to bowiem jest warunkiem nabycia prawa na stałe. Mając zaś na uwadze poczynione wyżej uwagi na temat art. 365 k.p.c. i art. 366 k.p.c. możliwość kwestionowania przez organ rentowy, w drodze decyzji administracyjnej, takiego rozstrzygnięcia mogłaby stać w sprzeczności z treścią instytucji wynikających z w/w artykułów.


Dodatkowo Sąd Apelacyjny pragnie wskazać na swoistą wartość jaką stanowi pewność prawa. Ustawodawca przewidział bowiem, że rentę z tytułu niezdolności do pracy nabywa się bądź na stałe, bądź na pewien okres czasu, określony jednak konkretnymi datami granicznymi. Powyższe ma gwarantować pewność ubezpieczonego i organu rentowego odnośnie łączącego ich stosunku prawnego. Owo poczucie jest tym bardziej mocniejsze w przypadku świadczenia przysługującego bezokresowo czyli na stałe. Możliwość dowolnego w gruncie rzeczy weryfikowania prawomocnych orzeczeń sądu pewność tą podważa. Wydaje się ona zaś na tyle istotna i mająca silne zakotwiczenie w zasadach demokratycznego państwa prawnego, że winna mieć przewagę przed niektórymi uprawnieniami organu rentowego.


Powyższe wywody, zdaniem Sadu Apelacyjnego, dostarczają argumentów przemawiających za tezą, że tam gdzie ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy na stałe nastąpiło w drodze wyroku sądowego, weryfikacja tego prawa w drodze art. 126 ustawy emerytalnej nie jest dopuszczalna i ku temu stanowisku Sąd się przychyla.


Tym niemniej uwagi pojawiające się w judykaturze, a dotyczące szczególnego charakteru instytucji postępowania cywilnego (art. 366 k.p.c.) w odniesieniu do spraw rozpoznawanych z odwołania do decyzji organu rentowego uzasadniają powstanie uzasadnionych wątpliwości Sądu odwoławczego, które znalazły swój wyraz w sformułowanym pytaniu prawnym.


Należy przy tym podkreślić, że problem ten – tak zakreślony – nie znalazł swojego odzwierciedlenia w orzecznictwie.


Kierując się powyższymi względami, Sąd Apelacyjny w Ł. uznał za konieczne przedstawić Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.


Powered by Web Agency
 

Chcesz otrzymywać bieżące informacje na ten temat?

Zamów nasz biuletyn:


Chcesz być na bieżąco

 w tym temacie?

Zamów nasz biuletyn:




Sonda

Czy płacił(a)byś ponad 1000 zł do ZUS, gdyby składki te były dobrowolne?